Maksud Derivatif: Fungsi, Risiko & Contoh Dalam Trading

Maksud Derivatif: Fungsi, Risiko & Contoh Dalam Trading

Pernah dengar istilah derivatif dalam berita kewangan atau pasaran saham, tapi tak pasti maksud sebenarnya? Derivatif sebenarnya bukan sekadar istilah rumit, ia adalah instrumen kewangan yang digunakan setiap hari oleh pelabur besar dan juga trader runcit untuk lindung nilai (hedging) atau spekulasi harga.

Apa Itu Maksud Derivatif

Maksud Derivatif ialah kontrak kewangan yang nilainya bergantung kepada harga aset asas (underlying asset) seperti saham, mata wang, indeks, emas atau minyak.

Contoh mudah: harga kontrak derivatif minyak akan berubah berdasarkan naik turun harga minyak sebenar di pasaran.

Contoh Maksud Derivatif

Bayangkan anda seorang pengilang yang perlukan minyak sebagai bahan mentah. Jika anda bimbang harga minyak akan naik, anda boleh buat kontrak derivatif jenis “futures” untuk beli pada harga tetap hari ini, walaupun penghantaran berlaku beberapa bulan akan datang. Ini membantu anda lindung risiko kenaikan harga.

Sebaliknya, trader mungkin gunakan derivatif untuk buat keuntungan daripada pergerakan harga, tanpa perlu miliki aset sebenar pun.

Jenis-Jenis Derivatif Yang Popular

Secara umum, ada empat jenis derivatif utama yang menjadi asas kepada pelbagai kontrak moden hari ini. Walaupun setiap satu berfungsi dengan cara berbeza, semuanya berkongsi konsep sama iaitu nilai kontrak bergantung kepada harga aset asas seperti saham, komoditi, mata wang atau indeks.

1. Futures

Kontrak untuk beli atau jual aset pada harga dan tarikh masa depan yang telah ditetapkan.

Dalam kontrak futures, kedua-dua pihak wajib melaksanakan transaksi tersebut apabila tempoh matang tiba.

Tujuan utama:

• Lindung risiko perubahan harga (hedging)
• Spekulasi arah pasaran untuk keuntungan

Contoh:

• Kontrak minyak mentah (Crude Oil Futures) di Chicago Mercantile Exchange (CME)
• Indeks saham seperti S&P 500 Futures atau Nikkei 225 Futures
• Pasangan mata wang seperti Euro FX Futures

Siapa guna: Syarikat besar (contohnya pengeluar minyak atau penerbangan), bank, dan juga trader spekulatif.

2. Options

Kontrak yang memberi hak, tetapi bukan kewajipan, kepada pemegangnya untuk beli (call option) atau jual (put option) sesuatu aset pada harga tertentu dalam tempoh tertentu.

Tujuan utama:

• Lindung risiko kejatuhan harga (melalui put option)
• Ambil peluang kenaikan harga (melalui call option)
• Gunakan strategi “options spread” untuk kawal risiko

Contoh:

• Trader beli call option saham Apple pada harga USD150 sebab percaya harga akan naik.
• Syarikat boleh guna put option untuk lindung nilai kejatuhan saham pegangan mereka.

Ciri khas: Options lebih fleksibel sebab pelabur boleh pilih sama ada nak teruskan kontrak atau biar ia tamat tanpa dilaksanakan.

3. Swaps

Perjanjian antara dua pihak untuk menukar aliran tunai (cash flow) berdasarkan formula tertentu, biasanya melibatkan kadar faedah atau mata wang.

Tujuan utama:

• Tukar kadar faedah tetap kepada terapung (atau sebaliknya)
• Tukar pinjaman dalam mata wang berbeza
• Urus risiko perubahan kadar faedah global

Contoh:

• Interest Rate Swap: Bank A bayar kadar tetap kepada Bank B, dan terima bayaran kadar terapung sebagai tukaran.
• Currency Swap: Dua syarikat di negara berbeza bertukar pinjaman mata wang untuk manfaat kadar faedah tempatan.

Siapa guna: Bank, institusi kewangan, dan syarikat multinasional (jarang digunakan oleh trader individu).

Dalam pasaran Forex pula, istilah “swap” merujuk kepada caj faedah harian yang dikenakan apabila posisi dibuka semalaman. Anda boleh baca lanjut dalam artikel Apa Maksud Swap Dalam Forex Trading. Walaupun sama nama, “swap” dalam derivatif kewangan ialah kontrak rasmi untuk lindung risiko, manakala “swap” dalam Forex trading ialah faedah harian (rollover) yang terhasil daripada perbezaan kadar faedah antara dua mata wang.

4. Forwards

Kontrak perjanjian dua pihak untuk beli atau jual aset pada harga masa depan yang dipersetujui, tetapi tidak melalui bursa rasmi (Over-The-Counter).

Bezanya dengan Futures:

• Futures = standard, di bursa rasmi
• Forwards = fleksibel, disesuaikan antara dua pihak

Tujuan utama:

• Lindung risiko harga bahan mentah
• Urus keperluan mata wang masa depan
• Gunakan kontrak khas mengikut saiz & tarikh pilihan sendiri

Contoh: Sebuah syarikat penerbangan Malaysia mungkin buat forward contract dengan bank untuk beli minyak pada harga tetap bagi penghantaran enam bulan akan datang.

Derivatif	Cara Ia Berfungsi	Contoh & Pengguna
Futures	Kontrak untuk beli atau jual aset pada harga dan tarikh masa depan. Wajib dilaksanakan bila matang.	Contoh: Kontrak minyak mentah WTI Futures di CME.
Forwards	Sama seperti futures tapi lebih fleksibel — dibuat secara persendirian (OTC) antara dua pihak, bukan di bursa.	Contoh: Syarikat penerbangan “lock” harga minyak 6 bulan akan datang.
Options	Beri hak (tapi bukan kewajipan) untuk beli atau jual aset pada harga tertentu sebelum tarikh luput.	Contoh: “Call Option” saham Apple, “Put Option” saham Tesla.
Swaps	Perjanjian untuk tukar aliran tunai (cash flow), biasanya kadar faedah atau mata wang.	Contoh: “Interest Rate Swap” antara dua bank.

Keempat-empat jenis derivatif ni menjadi asas kepada banyak instrumen moden hari ini, termasuk CFD (Contract for Difference) yang semakin popular dalam dunia Forex trading dan pelaburan digital.

Kategori Tambahan (Moden): Derivatif CFD

Selain empat jenis utama di atas, ada satu bentuk derivatif moden yang semakin popular dalam dunia trading online, iaitu CFD (Contract for Difference).

Apa Itu CFD?

CFD ialah kontrak derivatif yang membolehkan trader membuat spekulasi terhadap pergerakan harga aset (sama ada naik atau turun) tanpa perlu memiliki aset sebenar. Dalam erti kata lain, anda cuma berdagang perbezaan harga (difference) antara harga buka dan harga tutup sesuatu posisi.

Bagaimana CFD Berfungsi

Apabila anda buka posisi Buy (Long), anda menjangka harga akan naik. Apabila anda buka posisi Sell (Short), anda menjangka harga akan turun.

Jika ramalan anda betul, anda akan untung daripada perbezaan harga masuk dan keluar. Jika salah, anda akan rugi perbezaan tersebut.

Contoh:

• CFD Emas (XAU/USD) – Anda beli (long) pada 2,400 dan jual pada 2,420 → untung 20 USD per ounce.
• CFD Bitcoin (BTC/USD) – Anda jual (short) pada 65,000 dan harga jatuh ke 63,500 → untung 1,500 USD per coin.
• CFD Indeks S&P500 – Anda beli indeks Amerika, dan bila harga naik, anda raih keuntungan daripada kenaikan itu.

CFD banyak digunakan dalam pasaran Forex, iaitu pasaran pertukaran mata wang terbesar di dunia. Jika anda baru nak faham asasnya, baca artikel penuh tentang apa itu Forex di Akademi Ultima Markets.

Kenapa CFD Popular Dalam Trading

1. Akses Pelbagai Pasaran:
   Satu akaun CFD boleh digunakan untuk berdagang Forex, saham global, kripto, komoditi, dan indeks, semuanya dalam satu platform.
2. Guna Leverage:
   CFD membolehkan trader kawal nilai aset besar dengan modal kecil. Contohnya, dengan deposit USD100 dan leverage 1:100, anda boleh kawal posisi bernilai USD10,000.
3. Boleh Untung Dua Arah:
   Tak kira pasaran naik atau jatuh, anda masih boleh jana keuntungan, bergantung pada posisi buy atau sell anda.
4. Tiada Pemilikan Fizikal:
   Anda tak perlu simpan emas, saham, atau Bitcoin sebenar, semua dilakukan secara digital melalui kontrak harga.

Risiko CFD

Walaupun CFD memberi banyak peluang, ia tetap datang dengan risiko:

• Leverage tinggi boleh gandakan keuntungan, tapi juga kerugian.
• Pasaran volatile boleh gerakkan harga dengan cepat, sesuai untuk trader yang faham pengurusan risiko.
• Bayaran swap / rollover boleh dikenakan jika posisi dibuka semalaman.

Fungsi & Kegunaan Derivatif

Untuk faham sepenuhnya maksud derivatif, penting juga tahu bagaimana ia digunakan dalam dunia kewangan sebenar.

Derivatif bukan sekadar alat pelaburan semata-mata, ia juga berfungsi sebagai instrumen pengurusan risiko dan strategi keuntungan dalam pelbagai situasi pasaran.

• Hedging (Perlindungan Risiko):
  Syarikat besar, terutamanya yang bergantung kepada komoditi seperti minyak atau gandum, menggunakan derivatif untuk lindung nilai daripada turun naik harga. Contohnya, syarikat penerbangan boleh kunci harga minyak melalui kontrak futures supaya kos bahan api tak terjejas bila harga pasaran naik.
• Spekulasi:
  Ramai trader menggunakan derivatif untuk ambil peluang daripada pergerakan harga jangka pendek. Sebagai contoh, trader boleh buka posisi beli (buy) jika menjangka harga emas naik, atau posisi jual (sell) jika menjangka harga akan jatuh, tanpa perlu miliki aset sebenar.
• Arbitrage:
  Pelabur profesional kadangkala gunakan derivatif untuk manfaatkan perbezaan harga antara dua pasaran yang berbeza. Strategi ni nampak kecil dari segi perbezaan, tapi bila volume besar, keuntungan boleh jadi signifikan.
• Leverage:
  Salah satu kelebihan utama dalam maksud derivatif ialah keupayaan untuk mengawal nilai aset besar dengan modal kecil melalui leverage. Walau bagaimanapun, konsep ini datang dengan risiko tinggi, sebab pergerakan harga kecil pun boleh beri kesan besar pada akaun anda. Anda boleh baca lanjut tentang apa itu leverage dan cara ia berfungsi dalam trading.

Maksud Derivatif: Risikonya

Walaupun maksud derivatif nampak menarik, ia bukan sesuai untuk semua pelabur. Derivatif boleh beri peluang keuntungan yang besar, tapi juga boleh membawa kerugian besar jika tidak diurus dengan baik. Berikut beberapa risiko utama yang perlu difahami sebelum anda berdagang:

• Risiko Leverage Tinggi:
  Leverage memang boleh gandakan potensi keuntungan, tetapi ia juga boleh gandakan kerugian. Jika pasaran bergerak bertentangan dengan posisi anda, kerugian boleh melebihi modal asal.
• Kerumitan Kontrak:
  Sesetengah kontrak derivatif (seperti swaps atau exotic options) agak kompleks dan sukar difahami tanpa pengetahuan kewangan yang mencukupi. Sebab itu penting untuk pelabur baru faham maksud derivatif dan fungsinya sebelum mula berdagang.
• Pasaran Tidak Stabil:
  Harga derivatif boleh berubah dengan cepat akibat faktor global seperti kadar faedah, inflasi, geopolitik atau data ekonomi. Ketidaktentuan ini boleh menyebabkan kerugian besar jika tiada strategi pengurusan risiko yang baik.

Kelebihan & Kekurangan Derivatif

Sekarang anda dah tahu maksud derivatif dan bagaimana ia berfungsi, jom kita tengok apa kelebihan serta kekurangan yang datang bersama instrumen kewangan ni.

Kelebihan Derivatif	Kekurangan Derivatif
Lindung Risiko (Hedging) – Melindungi pelabur dan syarikat daripada turun naik harga aset seperti minyak, emas atau mata wang.	Risiko Leverage Tinggi – Walaupun leverage boleh gandakan untung, ia juga boleh gandakan kerugian jika pasaran berlawanan.
Modal Rendah, Potensi Besar – Dengan derivatif seperti CFD, pelabur boleh kawal nilai aset besar menggunakan modal kecil.	Kontrak Rumit – Sesetengah derivatif (contohnya swaps atau exotic options) sukar difahami tanpa pengetahuan kewangan mendalam.
Akses Pasaran Global – Boleh berdagang pelbagai aset dunia (saham, indeks, komoditi, Forex) dalam satu platform.	Pasaran Tidak Stabil – Harga derivatif boleh berubah mendadak disebabkan faktor ekonomi dan politik global.
Fleksibel – Derivatif membolehkan strategi pelaburan disesuaikan mengikut toleransi risiko dan objektif pelabur.	Perlu Pemantauan Berterusan – Derivatif sensitif terhadap masa dan harga, jadi trader perlu sentiasa pantau pasaran.

Kesimpulan: Fahami Maksud Derivatif Sebelum Berdagang

Secara ringkas, maksud derivatif ialah instrumen kewangan yang nilainya bergantung pada aset lain. Ia boleh jadi alat perlindungan atau peluang keuntungan, bergantung bagaimana anda gunakannya.

Kalau anda nak belajar lebih lanjut tentang dunia trading dan cara derivatif seperti CFD digunakan dalam pasaran Forex, anda boleh mulakan dengan panduan pendidikan dan akaun demo di platform Ultima Markets untuk berlatih dalam keadaan pasaran sebenar tanpa risiko.